جواب معنی شعر و تمرین ها درس پنجم صفحه ۴۱ تا ۴۳ ادبیات فارسی دهم ؛ بیداد ظالمان

جواب صفحه ۴۱و ۴۲ و ۴۳ ادبیات فارسی دهم که مربوط به سوال های درس پنجم از فصل ۲ ادبیات پایداری است را در حاشیه نیوز برای شما دانش آموز فعال و کوشا آماده شده است. در این قسمت به حل گام به گام پاسخ سوالات کارگاه متن پژوهی قلمرو زبانی و قلمرو ادبی و قلمرو فکری و درک و دریافت صفحه ۴۲ و ۴۳ ادبیات فارسی دهم متوسطه دوم رشته های تجربی و ریاضی و انسانی و فنی حرفه ای می‌پردازیم .

جواب صفحه ۴۱ تا ۴۳ ادبیات فارسی دهم

در پاسخ معنی شعر صفحه ۴۱ فارسی دهم خواهیم داشت:

شاعر این درس سیف فرغانی است، یکی شعرای نامدار ایرانی که در قرن هفتم هجری قمری زندگی می کرده و هم دوره سعدی و مولوی بوده و مکاتباتی (نامه نگاری) نیز با سعی داشته است.

درون مایه این درس: پایداری در برابر بیدادگری و تجاوز به میهن، ناپایداری ظلم و ستم است.
قالب شعر بیداد ظالمان: قصیده

هم مرگ، بر جهان شما نیز بگذرد / هم رونقِ زمان شما نیز بگذرد
معنی: مرگ به سراغ شما نیز خواهد آمد، و دوران اعتبار شما نیز از رونق خواهد افتاد.

قلمرو ادبی: قافیه: جهان و زمان / ردیف: شما نیز بگذرد / جهان: مجاز از زندگی و هستی / گذشتن مرگ: تشخیص / گذر مرگ بر جهان کسی: کنایه از فرا رسیدن مرگ او

قلمرو زبانی: رونق: فروغ، زیبایی، شکوه / زمان: زمانه، دوران

وین بوم محنت از پی آن تا کُند خراب / بر دولتْ آشیان شما نیز بگذرد
معنی: اندوه جغد ویرانگری است که به ما بسنده نمی کند و شما را نیز نابود خواهد کرد.

قلمرو ادبی: قافیه: آشیان / ردیف: شما نیز بگذرد / بوم محنت: اضافه تشبیهی / بوم، خراب و آشیان: مراعات نظیر / بوم محنت بر آشیان کسی گذشتن: کنایه از نابودی قدرت و اعتبار / محنت و دولت: تضاد / دولت آشیان: تشبیه مقلوب (آشیانه ی دولت)

قلمرو زبانی: وین: مخفف و این / بوم: جغد، نماد شومی و نحسی / مهنت: اندوه (هم ریشه با محن – جمع محنت) از پی: برای، به خاطر / دولت: زمان فرانروایی، دارایی / آشیان: آشیانه

آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام/ بر حلق و بر دهانِ شما نیز بگذرد
معنی: مرگ که نابود کننده ی همگان است، روزی شما را نیز نابود خواهد کرد.

قلمرو ادبی: قافیه: دهانِ / ردیف: شما نیز بگذرد / آب اجل: اضافه تشبیهی / خاص و عام: مجاز از همه مردم / گلو گیر، حلق و دهان: مراعات نظیر – تناسب / گلوگیر: کنایه از نابود کننده؛ کشنده / خاص و عام: تضاد / آب اجل بر حلق کسی گذاشتن: کنایه از مرگ و نابودی / تلمیح به آیه «کل نفس ذائقه الموت – هر نفسی چشنده ی مرگ است»

قلمرو زبانی: اجل: مرگ (شبه هم آوا: عجل) / گلوگیر: چیزی که راه گلو را بگیرد – منظور کشنده / خاص: درباریان / عام: توده ی مردم / حلق: گلو

چون دادِ عادلان به جهان در، بقا نکرد / بیداد ظالمان شما نیز بگذرد
معنی: همان گونه که عدل و داد انسان های دادگر در جهان باقی نمانده است پس ستم شما ستمگران نیز از بین رفتنی است.

قلمرو ادبی: قافیه: ظالمان / ردیف: شما نیز بگذرد / داد و بیداد: تضاد / عادل و ظالم: تضاد / داد و عادل – بیداد و ظالم: تناسب / واج آرایی صامت د – ن، مصوت ا

قلمرو زبانی: چون: به علت آنکه (وقتی که) – حرف ربط پیوند ساز / داد: عدل، انصاف / بقا نکرد: باقی نماند / بیداد: ظلم و ستم / به و در، دو حرف اضافه برای یک متمم / بقا: دوام و پایداری / داد: عدالت، دادگری

در مملکت چو غرّشِ شیران گذشت و رفت / این عوعوِ سگانِ شما نیز بگذرد
معنی: در سرزمینی که نعره انسان‌های شیر صفت و جوانمرد گذشته، ناجوانمردی و سگ صفتی انسان‌های پست هم از بین خواهد رفت.

قلمرو ادبی: قافیه: سگانِ / ردیف: شما نیز بگذرد / شیران: استعاره از دلیران / سگان: استعاره از انسان های فرومایه و ستمگر / شیر و سگ: تناسب / سگان و شیران: تضاد معنایی / غرش و عوعو: تضاد / واج آرایی صامت ش

قلمرو زبانی: مملکت: کشور / غرش: بانگ، فریاد / چو: وقتی که / عوعو: صدای سگ

بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکُشت / هم بر چراغدان شما نیز بگذرد
معنی: مرگ مانند بادی شمع وجود انسان های بسیاری را خاموش نمود، پس چراغ وجود شما را نیز خاموش خواهد کرد.

قلمرو ادبی: قافیه: چراغدان / ردیف: شما نیز بگذرد / باد: استعاره از مرگ / شمع: استعاره از انسان / چراغدان: استعاره از زندگی افراد نالایق / شمع و چراغدان: تناسب / باد بر شمع و چراغدان وزیدن: کنایه از مرگ و نابودی / باد و شمع: تضاد / تلمیح به آیه «کل نفس ذائقه الموت» (مفهوم: فراگیر بودن مرگ) / شمع، بکشت و چراغدان: مراعات نظیر

قلمرو زبانی: بسی: بسیار / کشتن: خاموش کردن / چراغدان: جای چراغ، فانوس / بکشت: خاموش کرد

زین کاروانسرای، بسی کاروان گذشت / ناچار، کاروانِ شما نیز بگذرد
معنی: دنیا کاروان سرایی است که مردم زیادی از آن گذشته و رفته اند، شما نیز از این دنیا عبور خواهید کرد. (قدرت و فرانروایی شما نیز از بین خواهد رفت)

قلمرو ادبی: قافیه: کاروانِ / ردیف: شما نیز بگذرد / کاروان سرا: استعاره از دنیا / کاروان: استعاره از مردم و زندگی / واج آرایی: تکرار مصوت ا / کاروان سرا و کاروان: تناسب / تکرار کاروان / تلمیح به آیه «کل من علیها فان» / کاروانسرای، کاروان و گذشتن: مراعات نظیر

قلمرو زبانی: کاروان سرا: جایی که کاروان ها در آن اقامت می کنند / کاروان: گروه مسافران / بسی: بسیاری / زین: مخفف «از این»

ای مُفتَخَر به طالع مسعود خویشتن / تأثیر اختران شما نیز بگذرد
معنی: ای کسی که به خوشبختی خودت افتخار می کنی این بخت فرخنده شما نیز به پایان می رسد.

قلمرو ادبی: قافیه: اختران / ردیف: شما نیز بگذرد / طالع و اختر و مسعود: تناسب / تلمیح به باور قدما که ستارگان را در تعیین سرنوشت انسان ها موثر می دانستند

قلمرو زبانی: مفتخر: صاحب افتخار، سربلند / طالع: سرنوشت، بخت / مسعود: فرخنده / اختر: ستاره / اختران: ستارگان

بر تیر جورتان ز تَحمّل سپر کنیم / تا سختی کمان شما نیز بگذرد
معنی: ظلم شما مانند تیر است و ما صبر را سپر آن می کنیم تا این قدرت شما نیز به پایان برسد.

قلمرو ادبی: قافیه: کمان / ردیف: شما نیز بگذرد / تیر جور: اضافه تشبیهی / ز تحمل سپر کنیم: کنایه از تحمل کردن / سختی کمان: استعاره از دوره قدرت، زورمندی و بی رحمی / تیر و سپر و کمان: تناسب / چیزی را سپر کنیم: کنایه از دفاع کردن از خود / کمان: مجاز از قدرت / تلمیج به حدیث «الصبر مفتاح الفرج» / تیر و سپر: تضاد – تیر در معنای حمله و سپر در معنای دفاع و چاره سازی

قلمرو زبانی: جور: ستم ، ظلم

ای تو رمه سپُرده به چوپانِ گرگْ طبع / این گرگی شبان شما نیز بگذرد
معنی: ای پادشاهی که مردم را به دست حاکمان و والی های ستمگر و درنده خود سپرده اید، آگاه باشید که این ستمگری شما نیز روزی به پایان خواهد رسید.

قلمرو ادبی: قافیه: شبان / ردیف: شما نیز بگذرد / رمه: استعاره از توده ی مردم / چوپان گرگ طبع: استعاره از حاکمان ظالم / گرگ طبع: تشبیه ستمگری شخص به گرگ صفتی / شبان: استعاره از کارگزاران ستمگر / رمه و چوپان و شبان: تناسب / رمه و گرگ: تضاد / چوپان گرگ طبع: گونه ای متناقض نما / گرگی: کنایه از ستمگری و ظلم / گرگ، شبان، چوپان و رمه: مراعات نظیر

قلمرو زبانی: تو: منظور ستمگران و فرمانروایان ظالم / رمه: گله / طبع: سرشت (شبه هم آوا با تبع: پیروی) سپردن: واگذار کردن / گرگی: درندگی / شبان: چوپان

در پاسخ سوالات قلمرو زبانی صفحه ۴۱ فارسی دهم خواهیم داشت:

۱ – در شعری که خواندید، پنج واژۀ مهمّ املایی بیابید و بنویسید.

جواب: رونق – محنت – اجل – خاص و عام – حلق – بقا – غرّش – طالع – طبع – غرش شیران – عوعو سگان – تأثیر – طالع

۲ – تفاوت معنایی فعل «کُشت» را در ابیات زیر توضیح دهید.

گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت / گفتا تو بندگی کن کاو بنده پرور آید
بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکشت / هم بر چراغدان شما نیز بگذرد

جواب: کشت بیت اول: نابود کرد / بکشت بیت دوم: خاموش کرد

۳ – برای هر واژه مشخّص شده، یک مترادف از متن درس بیابید.

بر در بخت بد فرود آید / هرکه گیرد عنان مرکبش، آز ناصر خسرو

جواب: بخت:‌ طالع

همّت بلند دار که نزد خدا و خلق / باشد به قدر همّت تو اعتبار تو ابن یمین

جواب: اعتبار: رونق

در پاسخ قلمرو ادبی صفحه ۴۲ و۴۳ فارسی دهم خواهیم داشت:

۱ – قافیه و ردیف را در بیت نخست این سروده مشخّص کنید

جواب: قافیه ها: جهان و زمان / ردیف:‌ شما نیز بگذرد

۲ – در بیت زیر، کنایه ها را بیابید و مفهوم آنها را بنویسید.

بر تیر جورتان ز تحمّل سپر کنیم / تا سختی کمان شما نیز بگذرد

جواب: سپر کردن:‌کنایه از مقاومت کردن / سخی کمان: کنایه از قدرت و زورگویی

۳ – به بیت زیر توجّه کنید:

برکن زبن این بنا که باید / از ریشه بنای ظلم برکَند محمّد تقی بهار

در مصراع اوّل، مقصود شاعر از «بنا»، مفهوم «ظلم» است؛ یعنی شاعر، «ظلم» را به «بنا» تشبیه کرده است؛ سپس به سبب شباهت آن دو به هم مشبّه (ظلم) را حذف کرده و فقط مشبّه‌به (بنا) را ذکر کرده است تا شباهت را تا مرحلۀ یکی شدن نشان دهد؛ به این تصویر خیال انگیز، «استعاره» می‌گویند.

در استعاره، یک طرف تشبیه (مشبّه یا مشبّه به) ذکر نمی‌شود.
مثال برای حذف «مشبّه به»: خورشید شکفت.
«خورشید» به «گل» تشـبیه شـده است. «شکفتن» از ویژگی‌های گل است که به خورشید نسبت داده شده است.

در بیت پنجم، استعاره ها را مشخّص کنید و مفهوم هر یک را بنویسید.

جواب: شیران: استعاره از افراد شجاع (دلیران و مردان دادگر)
سگان: استعاره از افراد پست (مزدوران ستمگران)
عوعو: استعاره از قدرت های ظاهری

در پاسخ قلمرو فکری صفحه ۴۳ فارسی دهم خواهیم داشت:

۱ – با توجه به توضیح زیر، معنی و مفهوم بیت اوّل درس را به نثر روان بنویسید.

سیف الدّین محمّد فرغانی، در سدۀ هفتم هجری، هنگامی که شهرهای بزرگ و آباد ایران، در آتش بیداد مغولان می سوخت، این شعر را سرود. سیف در این سروده، از رفتار ظالمانۀ فرمانروایان و تاخت و تاز سپاه مغول، با بیان کوبنده‌ای انتقاد می‌کند.

جواب: مرگ و نابودی به سراغ شما نیز خواهد آمد و دوران رواج قدرت شما به پایان می رسد. (مفهوم: ناپایداری قدرت دنیا)

بازگردانی دیگر: ای مغولان بیدادگر، سرانجام مرگ به سراغ شما خواهد آمد و شکوه روزگار شما نیز روزی به پایان خواهد رسید.

۲ – در بیت زیر، مقصود شاعر از «رمه»، «چوپان گرگ طبع» و «گرگی شبان» چیست؟

ای تو رمه سپرده به چوپانِ گرگْ طبع / این گرگی شبان شما نیز بگذرد

جواب: رمه: مردم زیر دست حکومت
چوپان گرگ طبع: حاکمان ستمگر دست نشانده
گرگی شبان: دوران ظلم و ستم

۳ – از متن درس، برای حدیث و آیۀ زیر، نمونه بیتی مرتبط بیابید و بنویسید.

«الدّهرُ یَومانِ یومُ لَک و یَومُ علیک». امام علی (ع)

جواب: ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن / تأثیر اختران شما نیز بگذرد

«کلُّ نفسٍ ذائقهُ الموت». سورۀ آل عمران، آیۀ 185

جواب: آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام / بر حلق و بر دهانِ شما نیز بگذرد

۴ – سرودە زیر، یادآور کدام بیت درس است؟

ما بارگه دادیم، این رفت ستم بر ما / بر قصر ستمکاران، گویی چه رسد خِذلان خاقانی

جواب: چون داد عادلان به جهان در، بقا نکرد / بیداد ظالمان شما نیز بگذرد

۵ – در بیت زیر به کدام باور قدیمی اشاره شده است؟

ای مُفتَخَر به طالع مسعود خویشتن / تأثیر اختران شما نیز بگذرد

جواب: اینکه ستارگان در سرنوشت انسان ها تأثیرگذار بوده اند و منبع خوشبختی و بدبختی آنها توسط ستارگان تعیین می شود.

در این بخش، مروری بر جواب صفحه 41 تا 43 فارسی دهم انجام داده شد. با اضافه کردن عبارت “حاشیه نیوز” در آخر جستجوهای درسی خود در گوگل، به بهترین پاسخ ها دسترسی خواهید داشت. لطفاً به خاطر داشته باشید که ابتدا سعی کنید پاسخ سوالات را خودتان بیابید و سپس برای بررسی صحت آن به این پاسخ ها مراجعه کنید. اگر سوالی دارید، آن را در قسمت دیدگاه بپرسید تا معلمان و کارشناسان ما به آن پاسخ دهند.